مقاله سیمای اهل بیت در حدیقه الحقیقه دیوان سنایی

 سیمای اهل بیت در حدیقه الحقیقه دیوان سنایی

چكیده:

دوستی با اهل بیت پیامبر اكرم (ص) یكی از موضوعات بسیار مهمی است كه فكر و ذهن اغلب شعرا و نویسندگان را به خود مشغول كرده و این مودت و دوستی در آثار آنها نمود خاصی پیدا كرده است.

به نظر می رسد كه اغلب شعرا و نویسندگان به حدیث معروف ثقلین و آیه تطهیر توجه خاص داشته و این حدیث و آیه را سرلوحه آثار خود قرار داده داده اند و نتایج این توجه در آثار آنها به خوبی نمایان است.

بسیاری از شعرای فارسی زبان بر اهمیت توجه به قرآن و عترت پیامبر واقف و آشنا بوده اند و بدین دلیل است كه در آثار آنها اشاره های فراوانی به آیات قرآن و عترت پیامبر (ص) شده است.

سنایی نیز از شاعرانی است كه از این قضیه مستثنا نبوده است و در آثار او به ویژه حدیقه الحقیقه و دیوان اشعار مدح و ستایش پیامبر اسلام و اهل بیت آن حضرت به طور چشمگیری دیده می شود. در آثار وی ارادت خاص و صادقانه او به اهل بیت پیامبر كاملاً آشكار و نمایان است و در جای جای این دو اثر برتری و سروری اهل بیت را به تصویر می كشد، و دوستی با اهل بیت را راه نجات و سعادت خواهی می داند[1].

حدیث ثقلین: قال رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم:

انی تارك فیكم الثقلین كتاب الله و عترتی اهل بیتی فانهما لن یفتد فاحتی یردا علی الحوض

پیامبر خدا كه درود خدا بر او و خانواده اش باد فرمود: من در میان شما دو چیز سنگین و گرانبها كه كتاب خدا و عترت من كه همان خانواده من هستند باقی می گذارم، این دو هیچ گاه از هم جدا نمی شوند تا اینكه در كنار حوض كوثر بر من وارد شوند.

با توجه به مضمون حدیث شریف ثقلین روشن می شود كه هدایت وابسته به تمسك به قرآن و عترت است. نه قرآن تنها و نه عترت تنها، زیرا شناخت كامل و حقیقی قرآن فقط برای عترت میسر بوده و تنها عترت می توانند به كمك عظمت خدادادیش به حقایق قرآن كما هو حقه برسد و آن را در اختیار تشنگان عترت قرار دهد كه انما یعرف القرآن من خو طب به[2].

آیه تطهیر: ... اطعن الله و رسوله انما یرید الله لیذهب عنكم الرجس اهل البیت و یطهركم تطهیراً (سوره احزاب، آیه33).

و اینكه خدا و رسولش را اطاعت كنید، خداوند فقط می خواهد پلیدی و گناه را از شما اهل بیت دور كند و كاملاً شما را پاك سازد.

خداوند در پایان آیه 33 سوره احزاب در مورد اهل بیت صحبت می كند اما اینكه منظور از «اهل بیت» در اینجا چه اشخاصی می باشند در میان مفسران گفت وگو است. بعضی آن را مخصوص همسران پیامبر دانسته اند و آیات قبل و بعد را كه در باره ی ازدواج رسول خداست را قرینه این معنی شمرده اند. اما با توجه به این مطلب كه ضمیرهایی كه در آیات قبل و بعد آمده عموماً به صورت ضمیر «جمع مؤنث» است در حالی كه ضمایر این قسمت از آیه (انما... تطهیراً) همه به صورت «جمع مذكر» است و این نشان می دهد كه معنی و مفهوم دیگری در نظر بوده است.

بعضی از مفسران از همین مرحله گام فراتر نهاده و آیه را شامل همه خاندان پیامبر اعم از مردان و همسران او دانسته اند، اما از سوی دیگر روایات بسیار زیادی در منابع اهل سنت و شیعه وارد شده است كه معنی دوم یعنی شمول همه ی خاندان پیامبر را نفی می كند و می‌گوید مخاطب در آیه فوق منحصراً پنج نفرند: پیامبر(ص)، علی(ع)، فاطمه(س)، و حسن و حسین(ع)[3] به عنوان نمونه به دو مورد از این روایات اشاره می شود:

انس ابن مالك نقل كرد: پیامبر شش ماه تمام هنگام طلوع فجر از خانه بیرون می آمد و رهسپار مسجد می شد و مرتب در آن دم مقابل در خانه ی فاطمه (س) می ایستاد و می‌فرمود: اهل بیت به یاد نماز باشید خداوند می خواهد از شما اهل بیت هر گونه پلیدی را دور كند[4].

«در مناظره ای كه بین امام رضا (ع) در مجلس مأمون با علمای مجلس در خصوص عترت صورت گرفت مطالب زیادی رد و بدل شد و سئوالات زیادی از امام پرسیده شد كه امام به آنها پاسخ گفتند. یكی از این سئوالات این بود: ای اباالحسن آیا عترت فقط آل رسول الله هستند یا غیر آل وی را نیز شامل می شود؟ امام فرمودند: فقط آل رسول الله است. سپس مأمون گفت: آیا خدا عترت را بر همه ی مردم فضیلت داده است؟ امام فرمود: آری خدا در كتاب خود عترت را بر همه مردم فضیلت داده است

[1] - كید واژه: سنایی- دیوان، حدیقه الحقیقه- اهل بیت (علیهم السلام)

[2] - فروغ كافی، چاپ بیروت، جلد8، ص312، به نقل از وصیت نامه سیایی امام خمینی (ره)، ص22.

[3] - تفسیر نمونه، استاد محقق آیت اله عظمی مكارم شیرازی، جلد17، چاپ25، سال 1385، ص316و317.

[4] - مسند احمد، جلد2، ص259 به نقل از وصیت نامه ی سیاسی حصرت امام، ص24.